En español > Publicaciones > Lecciones para un curso del náhuatl moderno > Apéndice 5 (Nawatl de Orizaba) Glosario de raíces español-nawatl
David Tuggy T. — Lecciones para un curso del náhuatl moderno
Glosario nawatl-español
Al índice
Glosario de raíces
español-nawatl
A B C Ch D E F G H I J K L Ll M N Ñ O P Q R S T U V W X Y Z
A | ||
a veces | walewa | (8.1.4) |
abandonar | (ni-k)kahtewa | (II) |
abandonar | (ni-k)kawa | (II) |
ablandarse | kaxani | (II) |
abrir | (ni-k)tlapowa | (III) |
abuelo | (i)kol-tzin | |
acá | nikan | (8.3) |
acá | nikik | |
acabarse | tlami | (II) |
acompañar | (ni-k)kompañerowa | (III) |
aconsejar | (ni-k)yollamachtia | (III) |
acontecer | mo-chiwa | (II) |
acontecer | pasarowa | (III) |
acontecerle a uno | (ni)mo-chiwa | (II) |
acostar | (ni-k)teka | (I) |
acostumbrarse | (ni-mo)mati | (II) |
adentro de | ihti-k | (6.4) |
aflojarse | kaxani | (II) |
agarrar | (ni-k)kitzkia | (III) |
agarrar | (ni-k)kui | (I) |
agarrar | (ni-k-on)ana | (II) (11.1) |
agua | a-tl | |
aguantar | (ni-k)ewa | (II) |
aguantar | (ni-k)xikowa | (III) |
agujerarse | koyoni | (II) |
ahora | axan | |
al día siguiente (pero en el pasado) |
walmostlatipah | |
alcanzar | (n)ahsi, (ni-k)ahsi | (I) |
algo | itlah | (7.2) |
alguien | ikah | (7.2) |
algunos | seki | (7.2, 2.5) |
allá (lejos) | nepa | (8.3) |
allá lejos | ne | (2.5) |
allí está | onkah | |
allí, allá | ompa | (8.3) |
alquilar los servicios de | (ni-k)tlakēwa | (II) |
amar | (ni-k)tlasohtla | (I) |
amarrar | (ni-ki)lpia | (III) |
amo | (i)teko | |
ancianita | lama-tzin | |
ancianita | tenan(tzin) | (10.1) |
ancianito | tetahtzin | |
ancianito | wewetzin | |
andar | (ni)nemi | (II) |
animal hembra que ya tiene cría |
-lama | (10.1) |
animal | yolka-tl | |
año | xiw-itl | |
aparecer | (ni)nesi | (II) |
aparentemente | nes | |
aparte | ixkoyan | |
apoyar | (ni-k)kitzkia | (III) |
aprender | (ni-k)tzikowa | (III) |
aquel | yon | |
aquí | nikan | (8.3) |
aquí | nikik | |
árbol | kuaw-itl | |
arder | tlatla | (I) |
arder | xotla | (I) |
arete | pipílol-li | |
armadillo | tochin, tochih | |
arrebatar | (ni-k)kui | (I) |
arriba | ahko | |
arroz | aros | |
asentadera | (i)tzin-ko | |
asentar | (ni-k)mana | (II) |
así | ihk- | (8.1.4) |
así, de esa forma | ihkón, ihkóh | |
así, de esta forma | ihkín, ihkíh | |
atole | átol-li | |
aunque | maski | (8.1.5) |
ayer | yalla | |
ayudar | (ni-k)palewia | (III) |
B | ||
bailar (p.ej.: una mesa) | olini | (II) |
bailar | (ni)m-ihtotia | (III) |
bajar | (ni)temowa | (irreg) |
bañarlo | (ni-k)altia | (III) |
bañarse | (ni-m)altia | |
base | (i)tzin-ko | |
base | tzin- | |
bebé | kone-tl | |
beber | (ni-k)oni | (I) |
beber | -i | (I) (10.2.1, 11.1) |
bendecir | (nik)tiochiwa | (II) |
besar | (ni-k)pitzowa | (III) |
bien | kual-li | |
blanco, blanquisco | ista-k | |
boca | (no)kama-k | |
boludo | tolontik | |
boludo | tomawa-k | |
botella | kom-itl | |
brazo | (i)ma, mah- | |
brillar | tona | (I) |
brincar | (ni)tzikuini | (II) |
bueno | kual-li | |
burbujear | molōni | (II) |
buscar | (ni-k)temowa | (III) |
buscar | (ni-k)tlahtlani | (II) |
C | ||
caballo | kawayoh | |
cabello | (i)tzon, tzon-tli | |
caber | (n)aki | (II) |
cabeza | (i)tzonteko | |
cabeza | kua- | (6.4, 10.1, 10.1) |
cacahuate | kakawa-tl | |
caer (cosa granulosa, sólida pero ligera) |
tepewi | (I) |
caer | (ni)wetzi | (II) |
café | kahwen | |
cajete | kax-itl | |
calcular | (ni-k)ixyehyekowa | (III) |
calentar | tona | (I) |
caliente | totonki | |
cama | tlápech-tli | |
cambiar | (ni-k)patla | (I) |
caminar | (ni)neh-nemi | (II) |
camino | oh-tli (poseído: (i)oh-wi) | |
camión de pasajeros | kochi | |
camisa | koton | |
campo | ixtlawa-k | |
canasta | mawilan | |
canasto | chikiw-itl | |
cantar | (ni)tlakuika | (I) |
cara | (i)xayak | |
cara | ix- | (6.4, 10.1, 10.1, 10.3) |
cargar en la espalda | (ni-k)mama | (IV) |
carne | naka-tl | |
caro | tlasoh-tik | |
carrizo | saka-tl | |
casa en que se vive | chan-tli | |
casa | kal-li | |
cáscara | kakawa-tl | |
ceniza | nex-tli | |
cerrar | (ni-k)tzakua | (II) |
cierto | nel-li | |
cinco | chik- | (7.2) |
cinco | mákuil-li | (7.2) |
clase de cosas | tláman-tli | |
coche | kochi | |
cochino | pitzo-tl | |
colgar | (ni-k)pilowa | (III) |
collar | koska-tl | |
comer | (ni-k)kua | (IV) |
comida | tlakual-li | |
como | kanah | (8.1.4) |
como | ken, keh | (8.1.5) |
como | komo | |
cómo?? | kēn | (8.2) |
compadre | compare | |
compadre | kompaleh | |
completamente | interoh | (8.1.4) |
comprar | (ni-k)kowa | (II) |
con | (i)wan | (6.6) |
con eso | ika | (6.1) |
con | ik | (6.1) |
conocer | (ni-k)ixmati | (II) |
consentir | (ni-k)tlasohtla | (I) |
considerar | (ni)yollamati | (II) |
contar | (ni-k)powa | (II) |
contárselo | (ni-k)powia | |
cónyuge | (i)namik | |
corazón | yol-, (i)yol-lo | |
correr | (ni)muitlalowa | (III) |
correr | (ni)tzikuini | (II) |
cortar | (ni-k)teki | (II) |
cosa dicha | tláhtol-li | |
cosa pegajosa | tzik-tli | |
cosa | tláman-tli | |
creerlo, obedecerle | (ni-k)neltoka | (I) |
cuando | ihkuak | (8.1.5) |
cuándo?? | kēma, kēman | (8.2) |
cuantos, ¿cuántos? | ¿kēch? | (8.2) |
cuántos?? unos cuantos | kēski | (7.2, 8.2) |
cuatro | nawi | (7.2) |
cubrir | (ni-k)pachowa | (III) |
cuello, esp. la parte delantera | (no)kech, (no)kech-tla | |
culpa | tlahtlákol-li | |
Ch | ||
chayote | witz-tli | |
chile | chil-li | |
chiquigüite | chikiw-itl | |
chocolate | chikola-tl | |
chueco | chiko-tik | |
D | ||
dañar | (ni-k)kokowa, (ni-k)kohkowa | (III) |
dar | (ni-k)maka | (I) |
dar la vuelta | (ni)tlakolowa | (III) |
darle palmazos | (ni-k)tlaxkalowa | (III) |
de repente | sannellihki | |
de una vez | sappa | (7.2, 8.1.4) |
de una vez | semi | |
debajo de | (i)tzin-tla | |
decir (a una persona) | (ni-ki)llia | (III) |
decir (una cosa) | (ni-k)ihtowa | (III) |
dedo del pie | (i)kxipil | |
dejar | (ni-k)kahtewa | (II) |
dejar | (ni-k)kawa | (II) |
del otro lado | ne | (2.5) |
delante de | ixpan | (6.4) |
demasiado | iksemi | (8.1.4) |
demasiado | sokpanowa | |
derecho | melawa-k | |
derrumbarse | xitini | (II) |
descomponer, descompuesto | ihtlak- | |
descomponerlo | (ni-k)ihtlakowa | (III) |
descomponerse | ihtlakawi | (I) |
desnudo | xipetz-tik | |
después de todo | welika | |
destruirse | xitini | (II) |
detrás de | (i)kuitlapan, (i)kuitlapa | (6.4) |
día | tónal-li | |
al día siguiente | mostlatipah | |
diente | tlan-tli, (i)tlan, (i)tlah | |
diez | mahtlak-tli | (7.2) |
difícil | owih | |
Dios | tah-tli, (i)tah-tzin | |
divino | tio- | (10.1) |
donde ¿dónde? | kan | (6.3) |
dormir | (ni)kochi | (II) |
dos días después, al segundo día (en el pasado) |
wiwtlatipah, wiptlatipah | |
dos | ome | (7.2) |
dos veces | oppa | (7.2) |
dueño | (i)teko | |
durar | (ni)wehkawa | (II) |
E | ||
echarlo a perder | (ni-k)ihtlakowa | (III) |
el día anterior, un día antes | yallatipah | |
él es, es él | yen | |
el | n | (2.5) |
él, ella, ello | yeh | (7.2) |
ellos, ellas | yehwan | |
elote | elo-tl | |
empezar (a hacer algo) | (ni)pewa | (II) |
empezar (un proceso) | pewa | (II) |
emplear | (ni-k)tlakēwa | (II) |
empujar para abajo | (ni-k)pachowa | (III) |
en | (i)pan, (i)pah, (i)pa | (6.1, 6.3) |
en | (i)tech | (6.1) |
en su base | (i)tzin-ko | |
en un lugar | sekkan | |
encima de | (no)k-pa-k | (6.4) |
encontrar, encontrarse con | (ni-k)namiki | (II) |
enfermarse | (ni-mo)kokowa | (III) |
enfriarse | (ni)seseya | (II) |
enojarse | (ni)kualani | (II) |
enojo, enojón | tláwel-li | |
enseñar | (ni-k)machtia | (III) |
entender | (ni-k)ahsikamati | (II) |
enterrar | (ni-k)tōka | (I) |
entonces | noso | |
entonces | tlasi | |
entonces | tos | |
entonces, en ese tiempo | ihkuakón, ihkuakóh | (8.1.4) |
entrar | (ni)kalaki | (II) |
entre | (in)tzallan | (6.1) |
enviar | (ni-k)titlani | (II) |
era | okatka | (8.3) |
escarbar | (ni-ki)chkua | (I) |
escaso | tlasoh-tik | |
esconder | (ni-k)pachowa | (III) |
esconder | (ni-k)tlātia | (III) |
escribir | (ni-k)ihkuilowa | (III) |
ese | inon | |
ese, ése es | yon | |
esférico | tolontik | |
espalda | (i)kuitlapan, (i)kuitlapa | (6.4) |
esperar | (ni-k)chia | (II) (3.2) |
espina | witz-tli | |
esposo/esposa | (i)namik | |
estaca | wítzok-tli | |
estar de pie | (n)ihka-tok | |
estar seco | waki | (II) |
estar triste | (ni)tliokoya | (I) |
este | inin | |
..este..eh.. | nehki | |
estiércol | kuitla-tl, (i)kuitl | |
estómago | (n)ihti | |
excavar | (ni-ki)chkua | (I) |
existir (para uno) | ewa | |
exprimir | (ni-k)patz-ka | (I) |
extender | (ni-k)mana | (II) |
F | ||
fierro | tepos-tli | |
fiesta | ilwi-tl | |
fijar | (ni-k)tzikowa | (III) |
flor | xochi-tl | |
florero (jarro) | xaloh | |
frasco | kom-itl | |
freírse | tzoyoni | (II) |
frijol | e-tl | |
frío | sesek | |
fuego | tli-tl | |
fuerte | chikawa-k | |
G | ||
gachupín (flor) | kachopin | |
ganar (un premio, a una persona) | (ni-k)tlani | (II) |
gato | miston | |
gobernar | (ni-k)nawatia | (III) |
goma | tzik-tli | |
gordo | tomawa-k | |
gotea | chipini | (II) |
grande | weyi | |
gritar | (ni)tzahtzi | (I) |
guajolota | totolih | |
guajolote | wehcho | |
guarache | tékak-tli | |
guardar | (ni-k)tlātia | (III) |
gusano | okuilin, okuilih | |
gustar | (ni-k)yekowa | (III) |
H | ||
hace frío | sewa | (I) |
hace tiempo | wehkika | |
hacer | (ni-k)chiwa | (II) (3.6.2) |
hacer bailar | (ni-k)ihtotia | (III) |
hacer el sonido de lámina vieja | chachalaka(I) | |
hacer el sonido de choque de cosas metálicas |
chalāni | (II) |
hacer el sonido de cosa que cae en lodo |
kapa- | (9.4) |
hacer el sonido de cosa que cae en lodo |
kapā-ni | (II) |
hacer el sonido de un viento, una lluvia |
komoni | (II) |
hacer repetidas veces el sonido de cosa que cae en lodo |
ka-kapa-ka | (I) |
hacer un sonido metálico | chala- | (9.4) |
hacerse de | -neki | (10.1) |
hallarse | (ni-mo)mati | (II) |
hambre | apis | |
hasta | asta | |
hay | onkah | |
herir | (ni-k)kokowa, (ni-k)kohkowa | (III) |
hermano/hermana | (no)kni | |
hijo | kone-tl | |
hijo(s) | (i)pil-wan | |
hincharse | tamaliwi | (I) |
hogar | chan-tli | |
hoja de mazorca | tōtómoch-tli | |
hoja | xiw-itl | |
hombre | tlaka-tl (pl. tlakah) | |
hombro | ahkol | |
hoy | axan | |
huérfano | ikno-tl | |
humea | popoka | (I) |
hurtar | (ni-k)ichteki | (II) |
I | ||
inmediatamente | niman | (8.1.4) |
insecticida | pah-tli | |
ir directamente | (ni)melawa | (II) |
ir por camino no directo | (ni)tlakolowa | (III) |
ir | yawi, (ni)ah | (irreg) (8.3) |
-ito | -kone-tzin | (10.1) |
izquierdo | ópoch-tli | (10.1) |
J | ||
jalar | (ni-k)tilana | (II) |
jalar | (ni-k)wilana | (II) |
jarro | kom-itl | |
jitomate | xitoma-tl | |
José | Kosen | |
joven | pilton-tli | |
jugo | (i)ayo | |
juguete | awil-li | |
junto a | nawak | (6.1) |
L | ||
la | n | (2.5) |
labio | (i)ten, (i)tem-pa | |
lavar | (ni-k)paka | (I) |
lejos | wehka | |
levantar | (ni-k)ewa | (II) |
limpio | chipawa-k | |
liso, resbaloso | petz-tik | |
lodo | soki-tl | |
luna | metz-tli | |
Ll | ||
llamar | (ni-k)notza | (II) |
llegar | (n)ahsi | (I) |
llegar | (ni)ehko | (I) |
llenar | (ni-k)tema | (II) |
llenarse, estar lleno | (ni)temi | (II) |
llevar | (ni-k)wika | (I) |
llorar | (ni)choka | (I) |
llover | kiawi | (II) |
lluvia | kiaw-itl | |
M | ||
machete | machitih | |
macho | ókech-tli | (10.1) |
madera | kuaw-itl | |
madre | (no)maman | |
madre | (to)nan-tzin | |
maíz (desgranado) | tláyol-li | |
mamá | (no)maman | |
mamar | (ni)chichi | (II) |
mandar | (ni-k)nawatia | (III) |
mano | (i)ma, mah- | |
(en la) mano de | (i)mak | |
mañana (el día de mañana) | mostla | |
(la) mañana, en la mañana | okkualkan, okkuálkan-tli | |
máquina | tepos-tli | |
marcador de preguntas | kox | (8.2) |
marrano | pitzo-tl | |
más o menos | kanah | (8.1.4) |
más | okachi | (8.1.4) |
masa | tix-tli (ni)tisi muelo | |
mecate | meka-tl | |
medicina | pah-tli | |
medio | tlahko | |
memoria | il- (?) | |
mencionar | (ni-k)tenewa | (II) |
mentar | (ni-k)tenewa | (II) |
mes | metz-tli | |
mesa | tlápech-tli | |
metal | tepos-tli | |
metate | metla-tl | |
milpa | mil-li | |
mirar | tlachia | (II) |
mitad | tlahko | |
mole | mol-li | |
moler (dejando migas en lo molido) |
(ni-k)payana | (II) |
moler (nixtamal) | (ni)tisi, (ni-k)tisi | (II) |
montaña | tepe-tl | |
monte | tepe-tl | |
morir | (ni)miki(II) | |
mosco | moyo-tl | |
moverse | olini | (II) |
muchacha | tako-tzin | |
muchacho | pilton-tli | |
muchas veces | miekpa | (7.2) |
mucho | miek | |
mujer | siwa-tl | (10.1) |
murciélago | tzinaka | |
muy | iksemi | (8.1.4) |
muy | interoh | (8.1.4) |
muy | wel | (8.1.4) |
N | ||
nacer | (ni)tlakati | (II) |
nacer | (ni)yoli | (I) |
nada | machitlah | (8.1) |
nada (en contextos no declarativos) |
amitlah | (8.1) |
nadar | (ni-m)altia | |
nadie | machikah | (8.1) |
nadie (en contextos no declarativos) |
amikah | (8.1) |
naranja | arankas | |
nariz | (i)yak, (i)yeka-k | |
nariz | (i)yekatzol | |
negro | tlil-tik | |
ni (tampoco) | niompor | |
niña | ichpokawa | |
niño | choko-tl | |
niños | pípil-tih | |
no (en contextos no declarativos) |
amo | (8.1) |
no (en contextos declarativos) |
mach | (8.1) |
no | niompor | |
no más | sa, san | (8.1.4) |
noche | yowa-l-li | |
nombre | (i)toka, toka-itl | |
nopal | óhpal-li | |
nosotros | tehwan | (7.2) |
nube | mix-tli | |
nueve | chiknawi | (7.2) |
nuevo | yankui-k | |
nunca | ayik | (8.1) |
O | ||
o | o | |
obedecer | (ni-k)tlakamati | (II) |
ocho | chikueyi | (7.2) |
oído | (i)nakas | |
oír | (ni-k)kaki | (II) |
ojo | (n)ixtololoh | |
ojo | ix- | (6.4, 10.1, 10.1, 10.3) |
olvidar | (ni-k)ilkawa | (II) |
oprimir | (ni-k)patz-ka | (I) |
ordenar | (ni-k)nawatia | (III) |
ordeñar | (ni-k)patz-ka | (I) |
oreja | (i)nakas | |
orilla | (i)ten, (i)tem-pa | |
oscurecer (por noche) | (tla)yowa | (I) |
oscuro (por noche) | yowa-k | |
otra vez | oksappa | (8.1.4) |
otra vez | oksemi | (8.1.4) |
otro | okse | (7.2) |
otro poco | okachi | (8.1.4) |
otros, otro poco | okseki | (7.2) |
P | ||
padre | (i)papan | |
padre | tah-tli, (i)tah-tzin | |
pagarlo | (ni-k)tlaxtlawa | (II) |
palabra | tláhtol-li | |
palo | kuaw-itl | |
palpar | (ni-k)machilia | (III) |
papá | (i)papan | |
para abajo | tlan | |
parar | (ni-k)ketza | (II) |
parece | nes | |
pared | tépan-tli | |
paredón | tépan-tli | |
párpado | (i)ixten | |
partir (leña) | (ni-k)xelowa | (III) |
pasado mañana | wiptla, wiwtla | |
pasar | (ni)panowa | (irreg) |
pasarle a uno | (nech)pasarowa | (III) |
pecado | tlahtlákol-li | |
pedir | (ni-k)tlahtlani | (II) |
pegar | (ni-k)tzikowa | (III) |
pegarlo | (ni-k)maa | (I) |
pelado | xipetz-tik | |
pelear con él | (ni-k)maa | (I) |
pelo | (i)tzon, tzon-tli | |
pelo corporal | tzohmi-tl | |
pensar | (ni)yollamati | (II) |
perro | itzkuin-tli, (no)tzkuih | |
pertenecer a | (ni)powi | (I) |
pescado | michin, michih | |
petate | petla-tl | |
pez | michin, michih | |
picarse | koyoni | (II) |
pico | tepe-tl | |
pie | (i)kxi | |
piedra | te-tl | |
pierna | (i)kxi | |
pitaya | noch-tli | |
planear | (ni)yollamati | (II) |
planta de maíz | mil-li | |
plantar | (ni-k)tōka | (I) |
poder | (ni)weliti | (I) |
(en el) poder de | (i)mak | |
poner | (ni-k)tlalia | (III) |
poner (la mesa) | (ni-k)mana | (II) |
poner a un lado | (ni-k)āchiwa | (II) |
ponerse frio | (ni)seseya | (II) |
poquito, un poquito | pichin-tzin | |
por causa de | (i)pampa | |
por causa de | ik | (6.1) |
por culpa de | (i)pampa | |
por | ik | (6.1) |
por más que | maski | (8.1.5) |
por medio de eso | ika | (6.1) |
¿por qué? | ¿tlekan? ¿tlekah? | (8.2) |
posesión propia | (n)axka | |
posible | wel | (8.1.4) |
posiblemente | wel | (8.1.4) |
posiblemente | welitis | |
practicar | (ni-k)yekowa | (III) |
predio urbano | kolal | |
preguntar | (ni)tlahtlani | (II) |
prender | tlatla | (I) |
prender | xotla | (I) |
presionar | (ni-k)patz-ka | (I) |
primero | achtoh | (8.1.4) |
primero | okachtoh | (8.1.4) |
probar | (ni-k)yekowa | (III) |
proyección | -pil | (10.1) |
pudrirse | palani | (II) |
puede ser que | welitis | |
pues | noso | |
pues | pos | |
punta | (i)yak, (i)yeka-k | |
puntiagudo | witzok-tik | |
Q | ||
¿qué (es eso)? lo que es eso | tlenon | (8.2) |
¿qué (es esto)? lo que es esto | tlenin | (8.2) |
que (subjuntivo) | ma | (3.10, 8.1) |
que | ke | |
que nada | makamitlah | (8.1) |
¿qué? que, el que | tlen | (7.4, 7.2, 8.2) |
quedar floja (la tierra) | molōni | |
quedarse | (ni)mo-kawa | (II) |
quemar | (ni-k)tlatia | (III) |
quemarse | tlatla | (I) |
quemarse | xotla | (I) |
querer | (ni-k)neki | (II) |
¿quién?, quien | akin | (7.4, 7.2, 8.2) |
quince | káxtol-li | (7.2) |
quitar | (ni-k)āchiwa | (II) |
R | ||
rápidamente | sannellihki | |
rebotar | (ni)tzikuini | (II) |
recoger | (ni-k)ololowa | (III) |
recordar | (ni-k)ilnamiki | (II) |
recto | melawa-k | |
recuperar | (ni)pahti | (I) |
redondo | tolontik | |
regocijar | (ni)paki | (II) |
regresar | (ni)mo-kuapa | (II) |
reír | (ni)wetzka | (I) |
relatar | (ni-k)powa | (II) |
relatárselo | (ni-k)powia | |
renovarse | yankuiya | (II) |
repicar (p.ej.: campana) | tzili-ni | (II) |
repicar | tzili- | |
res | toroh | |
respiración | ihyo-tl | |
resultó que sí | welika | |
reunir | (ni-k)ololowa | (III) |
revivir | (ni)yoli | (I) |
río | weya-tl | |
robar | (ni-k)ichteki | (II) |
ropa | tláken-tli | |
ropa | tzótzol-li | |
S | ||
saber | (ni-k)mati | (II) |
sacar | (ni-k)kixtia | (III) |
sagrado | tio- | (10.1) |
sal | ista-tl | |
salir | (ni)kisa | (II) |
saludar | (ni-k)tlahpalowa | (III) |
sanar | (ni)pahti | (I) |
sangre | es-tli, (i)es-so | |
santa | (to)nan-tzin | |
santo | tah-tli, (i)tah-tzin | |
savia | (i)ayo | |
secarse | waki | (II) |
secretamente | ichtakatzin | |
seguir | (ni-k)toka | (I) |
seis | chikuasen | (7.2) |
sembrar | (ni-k)tōka | (I) |
sentarse | (ni-mo)tlalia | (III) |
sentir | (ni-k)machilia | (III) |
ser | (ni)kah, kah-ki | (irreg) (8.3) |
ser de | (ni)powi | (I) |
sesgo, de un lado | chiko-tik | |
sí | kēma | (8.1) |
sí | tlamo | (8.1) |
sí pues | noso | |
si | kox | (8.2) |
si | tlá, tla | (8.1.5) |
si es que | tlakeh | |
sino | tlá | |
siempre | nochipa | (7.2, 8.1.4) |
siempre (cuando había sido dudoso) |
welika | |
siendo que | komo | |
siete | chikome | (7.2) |
sol | tonal-tzin | |
solar | kolal | |
sonar metálico | tzili- | |
sonreír | (ni)wetzka | (I) |
soñar | (ni)temiki | (II) |
soplo | ihyo-tl | |
sordo | nakaste-tik | |
sostener | (ni-k)kitzkia | (III) |
subir | (ni)tlehko | (irreg) |
suelo | tlal-li | |
sufrir | -miki (en compuestos) | (II) (10.2.1) |
suspender | (ni-k)pilowa | (III) |
T | ||
tabla | tlápech-tli | |
tal vez | tlasi | |
tamal | támal-li | |
también | no | (8.1.4) |
(ni) tampoco | niompor | |
tapar | (ni-k)pachowa | (III) |
tardar | (ni)wehkawa | (II) |
tarde | tiotlak | |
tela con que se tapa | tláken-tli | |
temer | (ni)mawi | (II) |
templo | tiópan-tli | |
tenate | tánahtli | |
tener | (ni-k)pia | (II) |
tener envidia | (ni)mo-xikowa | (III) |
tener trabajo | (ni)tekiti | (I) |
terminar | tlami | (II) |
terreno cultivado | ixtlawa-k | |
terreno | tlal-li | |
tierra | tlal-li | |
tirar | (ni-k)muitla | (I) |
tisne | tlil-li | |
tlacuache | tlakua-tl, tlakua-tzin | |
todavía no | machchi | (8.1) |
todavía no (en contextos no declarativos) |
ayemo | (8.1) |
todavía | ok | (8.1.4, 8.1, 11.4) |
todo | nochi (pl. nochtin) | (7.2) |
tomar | (ni-k-on)ana | (II) (11.1) |
tomar | (ni-k)oni | (I) |
tomar | -i | (I) (10.2.1, 11.1) |
tomar café | (ni)kahweni | (I) |
tomar una parte | (ni-k)xelowa | (III) |
tomate | toma-tl | |
torcido | nekuil-tik | |
torcido | patil- | |
toro | toroh | |
tortilla | tláxkal-li | |
totomochtle | tōtómoch-tli | |
trabajar | (ni)tekipanowa | (III) |
trabajar | (ni)tekiti | (I) |
trabajo | teki-tl | |
traer | (ni-k)walika | (I) |
traer | (ni-k)walika | (I) |
tragar | (ni-k)tolowa | (III) |
tratar de hacer | (ni-k)yekowa | (III) |
tres | eyi | (7.2) |
tres veces | expa | (7.2, 8.1.4) |
trinar | tzi-tzili-ka | (I) |
tronar | tlatzini | (II) |
tú | teh | (7.2) |
tumbarlo | (ni-k)tzin-kuapa | |
U | ||
un poco | achi | (7.2) |
un poco de | seki | (7.2, 2.5) |
un poquito (adverbio) | tepi-tzin | (8.1.4) |
una vez | sappa | (7.2, 8.1.4) |
una vez | semi | |
uno por uno, de a uno, uno a cada quien, etc. |
sehsen | (7.2) |
uno, un, una | se | (2.5, 7.2) |
unos | seki | (7.2, 2.5) |
V | ||
varón | ókech-tli | (10.1) |
veces | -pa | (7.2) |
veinte | sempoal-li | (7.2) |
vello | tzohmi-tl | |
vender | (ni-k)nemaka | (I) |
venir | (ni)witz | (irreg) (8.3) |
ver | (ni-ki)tta | (I) |
verdad | nel-li | |
vertir | (ni-k)teka | (I) |
viejito | wewen-tzin | |
Virgen | (to)nan-tzin | |
visitar | (ni-k)tlahpalowa | (III) |
vivir | (ni)nemi | (II) |
vivir | (ni)yoli | (I) |
voltear | (ni-k)kuapa | (II) |
voltearlo | (ni-k)tzin-kuapa | |
Y | ||
y | (i)wan | (6.6) |
ya no (en contextos no declarativos) |
ayekmo | (8.1) |
ya no | machok | (8.1) |
ya | yi, y- | (3.5, 8.1, 8.1.4) |
yo | neh | (7.2) |
zacate | saka-tl | |
zancudo | moyo-tl | |
zurdo | ópoch-tli | (10.1) |
Al principio de esta página
Glosario de raíces nawatl-español
Índice
Página principal de David Tuggy T.
Foto:
el Pico de Orizaba (Istaktepetl)
visto desde la vecindad de Atlehuaya
(Atlewaya), Veracruz.
Copyright (c) 1991 David Tuggy
Ediciones electrónicas Copyright © 2002, 2004 David Tuggy
Derechos reservados.
Se permite el libre acceso a este documento por medio
de la Internet,
y su impresión para uso personal.
Queda prohibido cualquier uso
lucrativo,
o cualquier uso que no reconoce los derechos del autor